Zgodnie z art. 12 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowi±zkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych[1] odpowiedzialno¶æ zak³adu ubezpieczeñ za szkody wyrz±dzone w zwi±zku z ruchem pojazdu mechanicznego przez posiadacza tego pojazdu lub kieruj±cego trwa przez okres wskazany w umowie i koñczy siê ostatniego dnia tego okresu, z zastrze¿eniem wyj±tków okre¶lonych w ustawie.
Zasadniczo odpowiedzialno¶æ ubezpieczyciela wygasa z dniem rozwi±zania umowy w zwi±zku z up³ywem czasu, na który zosta³a zawarta. Istniej± jednak w ustawie przypadki kiedy umowa ulega rozwi±zaniu przed up³ywem okresu, na który zosta³a zawarta. Przes³anki rozwi±zania umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych wskazane s± w
art. 33 ustawy o ubezpieczeniach obowi±zkowych.
Odrêbn± przes³ankê jej rozwi±zania znajdziemy tak¿e w
art. 16c ust. 2 ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialno¶ci za szkodê wyrz±dzon± przez produkt niebezpieczny, która ma zastosowanie do umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych zawieranych na odleg³o¶æ[2].
Przes³anki rozwi±zania umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, pomimo i¿ s± expresis verbis wskazane w wy¿ej przywo³anych aktach prawnych, w praktyce stosowania prawa budz± liczne w±tpliwo¶ci i ró¿nice interpretacyjne. W szczególno¶ci dotycz± one okoliczno¶ci powoduj±cych
wyga¶niêcie umowy ubezpieczenia przed up³ywem okresu, na który zosta³a zawarta (g³ównie przes³anki z art. 33 ust. 3 i 5 ustawy o ubezpieczeniach obowi±zkowych), jak równie¿
dopuszczalno¶ci odst±pienia od umowy ubezpieczenia OC zawartej na odleg³o¶æ na podstawie przepisów ustawy o ochronie praw konsumentów.
Problematyka dotycz±ca rozwi±zania umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest równie¿ przedmiotem licznych zapytañ ze strony konsumentów, które kierowane s± do Biura Rzecznika Ubezpieczonych drog± telefoniczn± i elektroniczn±. Celem niniejszego artyku³u bêdzie omówienie poszczególnych przes³anek rozwi±zania tej umowy, przedstawienie ró¿nic interpretacyjnych, które powstaj± na ich tle, jak równie¿ praktycznych problemów sygnalizowanych w tym obszarze przez konsumentów us³ug ubezpieczeniowych.
W ¶wietle art. 33 ustawy o ubezpieczeniach obowi±zkowych i art. 16c ust. 2 ustawy o ochronie praw konsumentów, przes³ankami rozwi±zania umowy ubezpieczenia OC posiadaczy s±:
1. Up³yw czasu, na który zosta³a zawarta
Zgodnie z art. 33 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniach obowi±zkowych, umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych ulega rozwi±zaniu z up³ywem czasu, na który zosta³a zawarta. Przes³anka ta dotyczy zarówno umów ubezpieczenia zawieranych na okres 12 miesiêcy, jak równie¿ krótkoterminowych umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. W praktyce Biura Rzecznika Ubezpieczonych zasadniczo nie mo¿na spotkaæ siê z zagadnieniem w±tpliwo¶ci interpretacyjnych dotycz±cych przes³anki rozwi±zania umowy, w szczególno¶ci w zakresie jej konstrukcji.
Powa¿ne implikacje dla konsumentów pojawiaj± siê natomiast dopiero w praktycznym stosowaniu tej normy w zwi±zku z tre¶ci± art. 28 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowi±zkowych. Zgodnie bowiem z tym przepisem,
je¿eli posiadacz pojazdu mechanicznego nie pó¼niej ni¿ na jeden dzieñ przed up³ywem okresu 12 miesiêcy, na który umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych zosta³a zawarta, nie powiadomi na pi¶mie zak³adu ubezpieczeñ o jej wypowiedzeniu, uwa¿a siê, ¿e zosta³a zawarta nastêpna umowa na kolejne 12 miesiêcy.
Tak wiêc z jednej strony up³yw czasu, na który zosta³a zawarta umowa ubezpieczenia koñczy dany stosunek ubezpieczeniowy, z drugiej za¶ brak okre¶lonej aktywno¶ci ubezpieczaj±cego mo¿e skutkowaæ zawi±zaniem nowego stosunku ubezpieczeniowego z dotychczasowym ubezpieczycielem. W sytuacji braku stosownego o¶wiadczenia lub jego z³o¿enia po terminie, przy jednoczesnym fakcie zap³aty sk³adki w pe³nej wysoko¶ci, dochodzi do zawarcia nowej umowy na kolejne 12 miesiêcy.
Zawarcie umowy ubezpieczenia z innym zak³adem ubezpieczeñ bêdzie skutkowa³o w takiej sytuacji wej¶ciem w
tzw. podwójne ubezpieczenie. Jak do¶wiadczenie wskazuje, powy¿sza okoliczno¶æ nie jest powszechnie znana konsumentom us³ug ubezpieczeniowych. Dlatego te¿ nale¿y wyra¼nie podkre¶liæ, ¿e
je¿eli konsument chcia³by zawrzeæ umowê z innym zak³adem ubezpieczeñ to nale¿y dorêczyæ o¶wiadczenie woli o wypowiedzeniu najpó¼niej przedostatniego dnia obowi±zywania dotychczasowej umowy.
W kontaktach konsumentów z Biurem Rzecznika Ubezpieczonych sygnalizowane s± równie¿ w±tpliwo¶ci dotycz±ce formy z³o¿enia o¶wiadczenia i konsekwencji jej nie zachowania, jak równie¿ chwili zwi±zania drugiej strony tre¶ci± z³o¿onego wypowiedzenia. Odnosz±c siê do zagadnienia dotycz±cego formy z³o¿enia o¶wiadczenia woli o wypowiedzeniu umowy wskazaæ nale¿y, ¿e w razie woli rozwi±zania umowy z dotychczasowym ubezpieczycielem przepis art. 28 ustawy o ubezpieczeniach obowi±zkowych nakazuje powiadomiæ zak³ad ubezpieczeñ o wypowiedzeniu umowy ubezpieczenia pisemnie.
Jest to czê¶ciowe powtórzenie tre¶ci art. 18 ust. 1 tej¿e ustawy, zgodnie z którym
zawiadomienia i o¶wiadczenia, które w zwi±zku m.in. z umow± ubezpieczenia obowi±zkowego OC s± sk³adane przez strony umowy, powinny byæ sporz±dzane na pi¶mie i dorêczane za potwierdzeniem odbioru lub przesy³ane listem poleconym. Niezastrze¿enie przez ustawodawcê w ustawie skutku niewa¿no¶ci dokonanych zawiadomieñ lub o¶wiadczeñ powoduje, ¿e zastrze¿ona forma ma rygor dla celów dowodowych (ad probationem).
Oznacza to, ¿e czynno¶æ prawna (o¶wiadczenie o wypowiedzeniu) jest wa¿na, lecz jej dokonanie bez zachowania formy zastrze¿onej prowadziæ mo¿e do utrudnieñ w udowodnieniu faktu i tre¶ci jej dokonania (art. 74 k.c.).
Odnosz±c siê natomiast do kwestii momentu z³o¿enia o¶wiadczenia woli, wskazaæ nale¿y, ¿e o ile sam termin zosta³ wskazany w art. 28 ustawy o ubezpieczeniach obowi±zkowych (nie pó¼niej ni¿ na jeden dzieñ przed up³ywem okresu wskazanego w umowie), o tyle
brak jest wskazania, kiedy wypowiedzenie wi±¿e drug± stronê.
W zapytaniach konsumentów pojawiaj± siê w±tpliwo¶ci, czy wypowiedzenie jest z³o¿one w dacie wyra¿enia woli (np. w momencie nadania listu na polskiej placówce pocztowej), czy z chwil± jego dorêczenia do ubezpieczyciela. Bior±c pod uwagê, ¿e do umów ubezpieczenia obowi±zkowego (w tym ubezpieczenia odpowiedzialno¶ci cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego) w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje siê przepisy kodeksu cywilnego (art. 22 ustawy), uznaæ nale¿y, ¿e kwestiê momentu z³o¿enia o¶wiadczenia woli aktualnie reguluje dyspozycja art. 61 k.c., zgodnie z którym
o¶wiadczenie woli, które ma byæ z³o¿one innej osobie (ubezpieczycielowi), jest z³o¿one z chwil±, gdy dosz³o do niej w taki sposób, ¿e mog³a zapoznaæ siê z jego tre¶ci±.
Powy¿sza zasada oznacza, ¿e przy ocenie skuteczno¶ci dorêczenia o¶wiadczenia o wypowiedzeniu nale¿y skupiæ siê na momencie, w którym ubezpieczyciel móg³ siê zapoznaæ z tre¶ci± wypowiedzenia, nie za¶ na samym z³o¿eniu o¶wiadczenia woli. Konkluduj±c, uznaæ nale¿y, ¿e skutek prawny z³o¿enia wypowiedzenia umowy ubezpieczenia OC polegaj±cy na rozwi±zaniu stosunku prawnego zi¶ci siê wówczas, gdy ubezpieczyciel otrzyma pismo wypowiadaj±ce umowê.